Maar één fles
In ons land weten we niet zoveel over het gebruiksglas van de monarchie en de Republiek Oostenrijk in een periode van ongeveer 200 jaar. Daarom is dit glasboek uit 2023 meer dan welkom. Wie denkt alles over flessen te weten na het lezen van Willy van den Bossche of Johan Soetens, kan nog wat leren van Erich Pieler. In zijn boek beperkt hij zich wijselijk tot de monarchie en de Republiek Oostenrijk en tot een periode van ongeveer 200 jaar – maar toch omvatten zijn 1553 catalogusnummers samen vier boeken met 867 pagina’s.
Het eerste deel is een inleiding door de verzamelaar op het onderwerp en de geschiedenis van zijn collectie, een definitie van ‘gebruiksfles’, over het algemeen moeten flessen eigenlijk als gebruiksglas worden beschouwd. De geschiedenis van de gebruiksfles in Oostenrijk aan de hand van het belangrijke voorbereidende werk van Waltraut Neuwirth: ‘Farbenglas, vom Biedermeier zum Art Deco’ , Wien 1993.
Zie voor de geschiedenis van de fles als handelsmerk Eugen Leitherer, Flaschen und Behälter, Zur Geschichte des industriellen Markenartikels im 19. Jahrhundert, München 1983. Die begint met de Rosoglio fles. Rosoglio of Rosolio is een Italiaanse likeur op basis van alcohol, suiker en water met diverse essences. en toont de karakteristieke vorm van likeur- tot mineraalwaterflessen, verzorgingsproducten en limonades. Daarop volgt een bijna complete lijst van de glasblazerijen in het gebied met hun productiegeschiedenis en toewijzingen van producten. In tegenstelling tot andere “flessenbijbels” worden lokalisatie en datering meestal onderbouwd met referenties.
Dit wordt gevolgd door afbeeldingen van de afzonderlijke handelsmerken vanaf Carolus Hartmans boek ‘Glasmarken-Lexikon 1600-1945, Stuttgart 1997 tot op heden’. De diverse vormen van de bodem en soorten sluitingen worden beschreven en toegelicht met foto’s. Speciale Oostenrijkse kalibratievoorschriften en een gedetailleerde bibliografie sluiten het eerste deel af.
De delen 2 tot en met 4 zijn de catalogus van de collectie van Erich Pieler, ingedeeld naar gebruik. Waar bijvoorbeeld Walter en Thomas Dexel zich op vormen richten, kijkt Erich Pieler naar het gebruik – wijnfles in plaats van cilinderfles. Immers, vanaf de middeleeuwen tot ver in de 18e eeuw werden flessen en drinkglazen niet duidelijk toegewezen aan hun verschillende inhoud. Een bolvormige voorraadfles kan gebruikt zijn om drank, wijn of chemicaliën in op te slaan. Pas in de 19e eeuw, dus de periode van Pieler’s collectie, begonnen zich speciale vormen te ontwikkelen voor de afzonderlijke soorten dranken en andere toepassingen, waaronder het speciale handelsmerk, bijvoorbeeld de Maggi-fles.
Deel 2 omvat flessen voor voorraad, sterke drank, wijn, bier en mineraalwater. Deel 3 is voor limonades, ingeblikt voedsel, huishouden en voedsel. Deel 4 toont flessen van apotheken en flessen voor algemene geneeskunde en drogisterijen, flessen voor persoonlijke verzorging, inkt, enz.
De beschrijvingen volgen een logische structuur: eerst het catalogusnummer, dan het nummer van de inventaris, de naam en de datum, afmetingen en inhoud, oorsprong en beschrijving met inbegrip van opschriften, etiketten en andere opmerkingen, indien van toepassing. Deze boeken zijn een belangrijk en grondig werk dat men ook voor veel andere Europese regio’s zou willen zien. De prijs is passend bij het werk en is te danken aan een beperkte eerste druk. Indien nodig kan het worden herdrukt.
Pieler: Nur eine Flasche, Formen eines Gebrauchsglases in Österreich von 1800 bis zur Gegenwart (ISBN 978-3-903058-38-5). Vier delen, 867 pagina‘s, soft cover, Prijs: € 110. Te verkrijgen bij: Museumsmanagement Niederösterreich GmbH, Neue Herrengasse 10, A-3100 St. Pölten, Österreich. Tel. 02742 90666 6116, mail: office@noemuseen.at
Dit artikel van de hand van Dieter Schaich en vertaald door Willem van Traa is in 2023 in het Glashistorisch Tijdschrift gepubliceerd.